O outro día comenteille a un escritor amigo: teño que ir a unha mesa redonda sobre literatura e violencia, ¿que opinas do tema?
—¿Violencia? –díxome– Que a violencia non ten nada que ver coa literatura, que non se lle debe dar acceso a ela. A violencia é o argumento da mala literatura e das películas de tres patacos.
Sorprendido pola súa reacción,  interpeleino:
—Sen embargo, ti tes un conto onde unha muller, que acaba de ser violada, lle corta a pirola cunha navalla ó violador. ¿Acaso  non é iso violencia?
Entón caeu da burra.
Hai uns días acabo de rematar a lectura en galego dun libro excepcional, un libro que está a ser un éxito en toda Europa e que proximamente publicará Edicións Xerais de Galicia: A rata, do polaco Andrzej Zaniewski.
 Partindo do realismo máis cru, Zaniewski relata con radical frialdade a vida dunha rata desde que nace no soto dunha vella panadería ata que morre, de vella e logo de ter degolado cos seus afiados incisivos un bo número de conxéneres. A medida que nos adentramos na lectura da novela, descubrimos como as ratas devoran os seus fillos, como asasinan os seus pais, como pelexan entre elas para defenderen o seu terreo ata matarse, como se atacan simplemente porque expiden un cheiro diferente e pertencen a familias distintas, como engulen un porco vivo que berra coma un tolo, como lle chuchan o sangue a un home, ou mesmo a outra rata, como devalan entre o horror das cloacas, dos tobos, dos sumidoiros, sempre co medo no corpo e sempre dispostas a degolar algún pescozo para sentir a quentura do sangue nas enxivas.
Pero, tamén, a medida que un se vai adentrando na lectura de A rata, vaise decatando da sutil, da intelixente, da enorme metáfora que Zaniewski quixo construir entre a vida das ratas e a vida do ser humano.  A medida que o lector avanza na narración vai caendo na conta de que toda aquela violencia que durante tantas páxinas nos mantiña arrepiados non é senón a propia, non é senón o modo de ser e actuar máis connatural ó ser humano ó longo de toda a súa historia. Pode parecer esaxerado, dito así, pero non o é cando un le a novela. Algún crítico mesmo ten equiparado tres sumidoiros do libro a tres sumidoiros humanos: Ruanda, Bosnia e Chechenia. Porque a historia da humanidade foi, é, e posiblemente será, unha sucesión de sumidorios liderados pola nosa palabra máxica: violencia.
E, sendo así, ¿podía a violencia estar ausente da literatura? ¿Podería a literatura ignorar a violencia? Nin aínda que o quixese.
Cousa ben diferente é que as paixóns que a literatura acende sexan distintas ás que provoca o Milan, poñemos por caso, ou o Nottingan Forest. Ben pensado, non acabo de imaxinar eu os tifosi de Umberto Ecco, berrando ás entradas das bibliotecas e apuñalando a un hincha de Italo Calvino á saída dun debate literario.
Pero iso está máis en consonancia coa recepción social da literatura e a súa influencia que coa literatura en si. Se a literatura tivese a mesma capacidade de intersección social que o cine ou a televisión, non hai dúbida de que os seus efectos na estimulación da violencia serían os mesmos ca nestas artes, especialmente naquela literatura que procura na violencia o elemento comercial, con menoscabo da calidade, e non o reflexo dunha circunstancia ou dun momento, e non a recreación plástica da beleza, senón a busca do lector polo lector, ou, do que é o mesmo, do lector pola peseta. Non esquezamos, a pesar de todo, que tanto no caso do asasino de John Lennon coma no do individuo que atentou frustradamente contra Reagan, ámbolos dous declararon actuar movidos baixo influencia da mítica novela de Salinger, O vixía no Centeo, novela que sempre sae a relucir en casos de accións violentas nos Estados Unidos. E iso, con ser mínima a violencia física da novela.
Lonxe de ser circunstancial as novelas que máis se recrean na violencia son as que máis se venden –situándonos en culturas tan normalizadas coma a americana, non na nosa, desde logo, xa que en Galicia é ese tipo de lector o que menos le en galego–. E non esquezamos que películas como El silencio de los corderos ou novelas como American Pysico puxeron de moda entre os americanos os chistes sobre pysico-killers. Curiosamente, tamén en Instinto básico se utiliza a literatura como coartada para matar.
Pero á marxe da violencia gratuíta, á marxe da procura dos seus intereses comerciais, que ningún favor lle fan á arte, pero tampouco ningún á sociedade nin ó individuo, existe en moitos autores, e desde logo en min como autor, un interese na violencia como tema que reflexa moitas das incertidumes e características dos nosos días.
Non podemos dicir que a violencia sexa un tema deste século nin algo que caracterice a nosa contemporaneidade literaria, pois sempre estivo presente na historia da literatura, desde as Cantigas de Escarnio, o Lazarillo ou o Decamerón ata o universal A sangue frío de Truman Capote, pero o que si podemos asegurar é que o tratamento da violencia como tema de seu, individualizado, como elemento central da narración é algo que caracteriza profundamente a esta segunda metade do século XX. Ata entón, a violencia sempre estivo presente na literatura, pero excluída da consideración dos seus grandes temas. A violencia existía como elemento pasivo e agora pasa a converterse en protagonista, en moitos casos. Por outra banda, e aínda que pareza unha tontería, non é doado imaxinar a un escritor contando as torturas que sufríu por parte da Santa Inquisición. Sobre todo, porque se a consecuencia do seu relato acabase cos seus osos na fogueira, pouco tería logo que contar.
Pero, bromas á parte, á min, como autor, dicía, se cadra como integrante dunha xeración, interésame a violencia: a violencia verbal, a violencia sexual, a violencia mental e a violencia física, como aglutinadora e plasmación de tódalas outras. Pero lembremos, ante todo, que a violencia non sempre ten crisalización no plano físico. A frustración, a loucura, a depresión, son formas e manifestacións de violencia, desde o meu punto de vista. E todas estas outras violencias son as máis definitorias do noso tempo, son as que nos van caracterizar xeracionalmente como fillos dunha época.
Ó meu entender, vivimos nun mundo cada vez máis complexo, para o que se cadra, en moitas ocasións, aínda non estamos preparados, porque a tecnoloxía e as consecuencias que a súa utilizanción provoca avanzan moito máis rapidamente que a nosa capacidade de asimilalas. Isto provoca e xenera violencia. Violencia psíquica, violencia verbal, e, finalmente, violencia física. Na era das comunicacións, paradóxicamente, vivimos nun mundo de incomunicación, de loucura, de estress, de soidade, de depresión –e non esquezamos que esta enfermidade provoca os maiores índices de baixas de traballo en moitos sectores profesionais. Non falemos xa dos parados–. Vivimos nun mundo en que as relacións dos individuos coa sociedade, co estado e cos demais individuos son cada vez máis complexas, máis mediatizadas. ¿Somos quen de asimilar, mentalmente, en tan poucos anos, tantos cambios?
Por outra banda, nas sociedades civilizadas desapareceu a represión directa, a censura visible, o control físico dos individuos, pero a censura, o control do pensamento, renace noutras formas moito máis sutís, máis complexas e invisibles, como a publicidade ou a dictadura da economía, poñamos por caso. Pero hai moitos outros. Durante a Guerra do Golfo, por exemplo, censurouse por primeira vez por sobresaturación da información, en vez de facelo por contención ou retención da información, como viña sendo tradicional. A CIA converteuse na maior axencia de prensa do mundo e xeneraba tal cantidade de noticias que os xornalistas eran incapaces de distinguir cales eran as válidas, as importantes.
Todos estes elementos sitúannos nun contexto novo, no que o control do pensamento e a censura, que son, non o esquezamos, unha violentación sicolóxica, se realizan a través de formas moi sutís, que poden pasar discretamente disfrazadas de liberdade, ben con intención políticas, ben por intereses comerciais, ou mesmo desintencionadamente. E se, como parece, a nosa mente aínda non desenvolveu mecanismos para se defender e asimilar todo isto, ¿non é un evidente campo de cultivo da violencia psicolóxica, da frustración e da conseguinte violencia física? A estas alturas de século a violencia non se reduce a Bosnia nin a un serial do Equipo A. Hai outras moitas formas de violencia que atacan á parte máis debil do organismo humano: a mente.
Durante a Guerra do Golfo eu estiven viaxando por Europa en diversos camións para escribir a miña novela Trailer, e sorprendinme distintas reaccións dos camioneiros ante o continuo bombardeo de información ó que foron sometidos a través da radio. ¿Acaso non é violencia a forma de pensar de Xenero, un dos personaxes de Trailer, que en nome de Deus e da Biblia e apelando a Sadam Hussein reivindica o seu dereito a eliminar, exterminar, calquera forma de mal que se pouse sobre a terra? ¿Acaso non crea violencia a falta de capacidade de asimilación dunha información excesiva, manipulada e terxiversada? Pois cun personaxe semellante ó Xenaro de papel que aparece en Trailer convivín eu nun camión. Pero era de carne e oso. E non era ningún becho raro da especie humana. Podiamos ser calquer de nós en calquera outra circunstancia.
Tanto como a violencia física, que tamén a teño tratado literariamente, ou máis, interésame a violencia verbal, ese producto da frustación, da depresión e da falta de coñecementos para interpretar correctamente o mundo. Ou cando menos, equilibradamente. En Trailer hai un capítulo enteiro adicado á violencia verbal. É un capítulo no que aparecen dous camioneiros discutindo nun bar de Sevilla nun ton cada vez máis alporizado, diante dun vaso de viño. Interesoume de contado a violencia en relación co tema dos camioneiros pois eles son paradigma destas circunstancias das que vimos falando: soidade, frustación, falta de formación, incomunicación. Pero todo ese fondo de violencia non é moi distinto, aínda que o sexa o contexto, do que presento en Persianas, pedramol e outros nervios, un libro de poemas que conta as relacións –de violencia, sempre de violencia– entre dous amantes nun mundo urbano, pechado e claustrofóbico. E son violencia os suicidos, que se repiten na miña obra, e sono as conversas e as relacións humanas. E sono na miña obra como a son na doutros escritores. Porque a violencia está presente en todos nós, e se ben hai factores que a atenúan, non esquezamos que forma parte consustancial da nosa vida. Aínda que só sexa unha anécdota, lembremos que un dos grandes filósofos europeos do noso século asasinou á súa muller. Na nosa man, simplemente está controlada e darlle cabida racional, dentro duns límites humanos.
Ademais, ¿como podería ignorar a violencia como escritor e como persoa se hai uns días entrevistei un saharaui que pasou quince anos nunha cadea marroquí clandestina e sometido a continuas torturas?
 A literatura non pode ignorar o mundo en que vive porque o escritor non se pode illar do seu entorno, e non estou defendendo con isto unha literatura compremetida senón unha literatura inserida, ubicada, consciente do seu tempo e da súa época.
Eu mesmo pretendo violentar ó lector coa miña obra, pretendo mandarlle unha visceral puñalada ó Centro de Emocións e Control do Cerebro para que non permaneza impasible cando me le. Eu mesmo me comunico exercendo a violencia.
E non esquezamos finalmente que o propio acto creador implica violencia: violencia no acto de construir personaxes, no acto de transformarse, no actor de crear, no acto de matar, decretar, determinar, aínda que só sexa sobre o papel. Contábame Roberto Cordovani nunha ocasión que logo de interpretar un dos seus magníficos e impresionantes papeis en calquera función precisa dúas horas para volver a realidade, para liberarse das ataduras sicolóxicas do personaxe que representou. ¿Acaso hai acto máis fermoso e máis violento ca ese?
E non quixera rematar sen vos recomendar a lectura dun libro excepcional, un libro onde todos eses factores de violencia, sicolóxica e física, se manifestan nunha narración impresionante que estoupa de súpeto na máis incrible espiral de violencia: Confesións dun artista de merda, de Philip K. Dick. No fondo, todos nós levamos dentro un personaxe así.